Stres Nedir, Stres Yönetimi ve Stres Nedenleri

Stres, vücudun belirli durumlara yanıtıdır. Stres yönetimi ise, strese neden olan durumlara karşı bu yanıtın kontrolünü elde bulundurmak ve bunu yönetebilmektir. Bu sürece stresle başa çıkma yolları diyebiliriz. Önce stresin etkilerini ele alarak tanımlayalım:

Sıkıntı stres (Türkçesi: ruhsal gerilim), kişisel bir durumu ifade eder ve özneldir (kişilere özel). Havanın sıcak olması kimine göre bunaltıcı geldiğinden stres yapmaktayken, kimine göre bir sorun teşkil etmemektedir. Günümüzde strese sebep olan olaylar giderek artış göstermektedir. Hem sürekli artan insan nüfusuyla bir arada yaşama zorunluluğu, hemde hayat şartları strese neden olan durumların üst üste gelmesiyle stres hormonu artışına sebep olan daha büyük psikolojik sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Stres Ne Yapar?

Stresin sürekliliği ve artışı (aşırı stres) davranışlarımıza etki edebilmekte, vücuda zarar vererek fiziksel ve zihinsel tepkilere neden olmaktadır. Bir duygu durumu olan stres her duygu gibi biyolojik tepkimelere neden olarak vücut kimyasallarında ve hormonlarında bir takım hareketliliklere sebep olur. Kan basıncının artmasıyla kalp atışları hızlanır, beyne giden kan beynin daha seri düşünmesini ve aşırı odaklanmaya neden olur.  Odak dışı konuları da tamamen alan dışına iterek hissisleştirir (stres yüklü bir insanın etrafında olan başka bir olay hiç bir anlam ifade etmez). Aşırı stres yükü ise bir şekilde bu enerjinin açığa çıkmasına ve patlamasına neden olur. Stres patlaması denilen bu olay vücut kimyasının, biyolojik baskının aşırı baskılanmaya maruz kalmasından dolayıdır. Ancak bu patlama olmadan strese karşı pes edilirse (stresten kaçılırsa) vücut tekrar kendi ritmine dönmeye başlayacaktır (ya savaş ya kaç). Stresten kurtulma yolları ile stresle mücadele edilirse savaşmadan ve kaçmaya bile gerek duymadan ara yollar bulunabilmektedir.

Stres Çeşitleri Nelerdir?

Akut Stres: Ani gelişen olaylara karşı vücudun anlık tepkileridir. Doğal bir süreç olan bu stres, hızlı düşünmenize sebep olduğundan sizi zinde tutar. Bir kaza, kayıp, kavga, tehdit gibi durumlarda kısa süreli yaşanan duygu durumudur. Bu, vücudun kendini benzer olaylara karşı bir daha ki sefere tekrar konumlandırma tecrübesidir aynı zamanda.

Kronik Stres: Akut stresin devamlı hale gelmesidir. Ani olaylarda yaşanan stresler de dahil olmak üzere her duruma karşı stres artışı ve sürekliliği artık durumun ciddileştiğini ve önlem alınması gerektiğini gösterir. Kronikleşen (süreklilik gösteren) stres hayatı çekilmez kılar, tadını kaçırır, insanı yalnız bırakır ve hatta intihar düşüncelerine kadar götürür. Fiziksel olarak bir çok hastalığın temelinde stres yatmaktadır.

Stres İyi midir Kötü müdür?

Stres bir duygudur. Yerine ve zamanına göre açığa çıkan ve hakim olunduğunda zararı azaltılabilen bir duygudur. Hatta stresi yönetebilenler için motivasyona dönüşerek zinde kalmayı bile sağlar.

İyi/motive edici stres nedir? Bir başarısından ötürü konuşma yapması istenen kişinin yaşadığı stres iyi strese örnek verilebilir. İyi stres geçici olmaktadır. Zinde tutma amacına sevk etmeli, uyarmalı, hafif tatlı heyecan uyandırmalı ve vücut kimyasının kıvama gelmesiyle kendi alanına çekilerek pasifleşmesi gerekir.

Kötü/olumsuz stres nedir? Gündelik hayatta sık karşılaşılan durumlardır; yoğun trafik çilesi, aşırı bunaltıcı sıcaklar, haddinden fazla sıralarda/kuyruklarda beklemek gibi değişebilen durumlardır.

Stresi lehimize çevirebiliriz. İyi stres kötüye, kötü streste iyiyi çevrilebilir. Konuşmacı olan kişi kendi yapacağı konuşmasının dışında her şeye odaklanıp bunu da aleyhine çevirerek işin sonucunu başarısızlık (yapamam, rezil olacağım…) diye algılarsa o konuşma kekemelikler, terlemeler, titremeler içinde geçebilme riskiyle karşı karşıyadır. Aşırı stres gösteren kişiler ne yazık ki motivasyona artı etki edebilecek durumu tersine çevirmektedirler.

Motivasyona çevrilmesine örnek olarak: Yoğun trafikteyken severek dinlenilen müzikler, sesli kitaplar, yanınızda sohbet ettiğiniz sevdiğiniz bir dostunuz varsa işte o trafik artık başkaları için stres kaynağı olarak devam ediyor olabilir, ancak sizin için sadece bitmesi beklenen bir gecikmedir.

Stresin Nedenleri

Stres kaynakları olarak; fiziki şartlar, uğraşılar (okul, iş ve çalışma hayatı), psikososyal durumlar gösterilir. Her bireyin bu üç unsur içindeki stres oluşumu şiddetinde ve çeşitliliğinde değişiklik göstermektedir. Stres yönetiminde atılacak ilk adım, strese neden olan bu unsurların tespitidir. Nedir bu unsurlar?

Stresin ortaya çıkmasına sebep olan fiziksel etkenler: Havaların aşırı soğuk/sıcak olması, kirli bir ortam ve çevre, istenilmeyen bir ortam içinde bulunma (aynı zamanda psikolojiktir), aşırı gürültü gibi müdahalemizin bizim dışımızda gerçekleştiği ortamlardır.

Okul, iş gibi ortamların neden olduğu stres durumları ise; sınıfta kalma, işte mobing uygulanması, iş ve okul çevresiyle olan iletişimler, istenilmeyen işte çalışma, bitirilmek zorunda olunan okul, aşırı ve yorucu çalışma gibi kısmen bizim etkimizde kısmen çevreye bağlı etkenlerdir.

Psikososyal açıdan bizim duygu düşüncelerimizin şekillendirdiği strese neden olan durumlar ise; tanıdığımız birini kaybetmek, anlaşmazlıklar, evlilikler ve boşanmalar, hamilelikler ve düşük doğumlar, kararsızlıklar, aksayan programlar, takıntılar, hastalıklar gibi durumlardır.